Chorujący na jadłowstręt psychiczny, znany powszechnie jako anoreksja, często doświadczają zaburzeń w obszarze układu krwionośnego. Zmiany zachodzą przede wszystkim w strukturze serca i naczyń. Według danych dotyczy to nawet 80% chorych, a około jedna trzecia zgonów osób chorych na anoreksję jest wywołana powikłaniami ze strony układu sercowo-naczyniowego.
Anoreksja jest ciężkim i potencjalnie śmiertelnym zaburzeniem odżywiania. To świadome i celowe działanie prowadzące do utraty wagi, w konsekwencji wyniszczające organizm. Chorzy ograniczają zarówno ilość, jak i kaloryczność spożywanych posiłków. Niejednokrotnie włączają w to również intensywne treningi i zażywają środki przeczyszczające czy odwadniające.
Jadłowstręt psychiczny powoduje nie tylko widoczne pogorszenie stanu ogólnego całego ciała, ale przede wszystkim zmiany w wielu jego układach wewnętrznych. Najczęstsze powikłania anoreksji to osteoporoza, zatrzymanie miesiączki i rozwoju płciowego, a także problemy neurologiczne i kardiologiczne. Większość z nich mija wraz z powrotem do zdrowia, ale niektóre wydają się nieodwracalne.
Dlaczego tak się dzieje? Niedobór białka, z jednoczesnym spadkiem masy ciała skutkują zmniejszeniem masy mięśnia sercowego, hipercholesterolemią oraz gromadzeniem się płynu w worku osierdziowym. Duża ilość cholesterolu, w dłuższej perspektywie, powoduje zwężanie się światła żył i tętnic, a jednocześnie zbierający się w jamie osierdziowej płyn uciska serce od zewnątrz i uniemożliwia jego prawidłowy rozkurcz, co prowadzi do niewydolności serca. Należy jednak pamiętać, że w przypadku jadłowstrętu psychicznego nakłada się wiele czynników i u każdego z pacjentów choroba przebiega w odmienny sposób.
Jakie są najczęściej występujące zaburzenia kardiologiczne będące powikłaniami anoreksji?
Hipotensja oraz hipotonia ortostatyczna
Oba zaburzenia występują często u hospitalizowanych pacjentów – nawet u 65% z nich. Hipotensja oznacza obniżenie ciśnienia tętniczego. Prowadzą do niej zmniejszenie objętości krwi krążącej w organizmie oraz pogorszenie funkcji serca. Hipotonia ortostatyczna z kolei to różnica pomiędzy poziomem ciśnienia tętniczego, pojawiająca się w momencie zmiany pozycji ciała. Ciśnienie tętnicze nie jest przez cały czas na takim samym poziomie, lecz ulega wahaniom związanym z codziennie wykonywanymi czynnościami. U osób chorych na anoreksję dochodzi do osłabienia mięśni obwodowych, przez co słabiej działa pompa mięśniowa i utrudniony jest powrót żylny. Tłumaczy to ich większą skłonność do hipotonii ortostatycznej właśnie. Zaobserwowano zależność między wartościami ciśnienia tętniczego a zaawansowaniem procesu chorobowego.
Bradykardia zatokowa
Według różnych publikacji bradykardia zatokowa dotyka 35–95% chorych na anoreksję. Większość źródeł mówi o górnej granicy tej wartości. O bradykardii zatokowej mówi się, gdy częstotliwość rytmu wynosi mniej niż 50 uderzeń na minutę. Jedną z przyczyn zaburzenia jest wolniejszy metabolizm wynikający z przystosowania organizmu do ograniczonej podaży substratów energetycznych. Co ciekawe, jest charakterystyczna dla sportowców, których organizm przyzwyczajony jest do zwiększonego wysiłku. Staje się jednak niebezpieczna, jeśli współistnieje z innymi zaburzeniami widocznymi w EKG, tj. arytmiami lub wydłużonym odstępem QT. Wzrasta wówczas prawdopodobieństwo wystąpienia komorowych zaburzeń rytmu, które wymagają natychmiastowego leczenia.
Ze względu na fakt, że jest to niezwykle powszechne zjawisko, w przypadku osób chorych na jadłowstręt psychiczny należy być wyczulonym na pojawienie się tachykardii spoczynkowej. Tachykardia to forma zaburzeń rytmu serca w postaci szybkiego bicia bez wpływu wysiłku fizycznego. W przypadku anoreksji przyspieszony rytm serca często jest spowodowany toczącym się procesem zapalnym. Może również wskazywać na rozwijającą się niewydolność mięśnia sercowego, zażywanie leków lub substancji psychoaktywnych przez chorego.
Zmiana długości odstępu QT
QT oznacza czas potrzebny do depolaryzacji i repolaryzacji mięśnia komór serca. Jego długość zależy od rytmu serca, a także od płci i wieku, ale w mniejszym stopniu. Nieprawidłowy odstęp QT stwarza predyspozycję do występowania groźnych dla życia komorowych zaburzeń rytmu, m.in. częstoskurczu wielokształtnego lub arytmii. Zauważono, że u osób dorosłych chorych na anoreksję odstęp QT jest wydłużony częściej niż u osób zdrowych. Z drugiej strony, prawidłowa długość QT nie oznacza dobrego stanu pacjenta – należy zważyć np. na antybiotykoterapię.
Zmiany w strukturze mięśnia sercowego
Zwłaszcza w obrębie przegrody międzykomorowej, lewej komory i lewego przedsionka. Widać je nawet u 60% badanych.
Z badań wynika, że u chorych na anoreksję dochodzi również do zaburzenia zastawek przedsionkowo-komorowych. Zwiększa się ruchomość płatków przy prawidłowej budowie aparatu zastawkowego. Jednocześnie ma miejsce zaburzenie proporcji wielkości zastawek do grubości mięśnia sercowego – zmniejszają się komory przy niezmienionej wielkości płatków zastawek. Zmiany w obrębie serca wydają się całkowicie odwracalne wraz z osiąganiem przez pacjenta docelowej masy ciała.
Zastoinowa niewydolność serca
Jako główną przyczynę tego zaburzenia podaje się zmniejszenie masy mięśnia sercowego oraz zaburzenie jego funkcji skurczowo-rozkurczowej. Atrofia włókien mięśniowych jest spowodowana niedoborem czynników odżywczych – niska podaż białka, pierwiastków i witamin uniemożliwia prawidłową funkcję komórek. W związku z tym część z nich traci zdolność skurczową. Sąsiadujące więc z sercem komórki próbują kompensować ich funkcję i zapewnić odpowiedni rzut serca. Przez to następuje nadmierne rozciąganie włókien mięśniowych, co pobudza je do zwiększonej produkcji elementów kurczliwych. Taki stan utrzymujący się za długo „męczy serce” i prowadzi do jego niewydolności. Jednocześnie znaczenie ma gromadzenie się płynu w worku osierdziowym. Płyn uciska serce z zewnątrz, przez co uniemożliwia jego prawidłowy rozkurcz, a w związku z tym napełnianie komór.
Zaburzenia elektrolitowe
U osób chorych na anoreksję nieprawidłowości w zakresie gospodarki elektrolitowej są częste. Mogą dotyczyć zarówno makro-, jak i mikroelementów. Badania wykazały, że częstym jest niedobór sodu, potasu oraz wapnia. Najczęściej te właśnie pierwiastki są z organizmu „wypłukiwane”. Wykazano, że zaburzenia gospodarki elektrolitowej prowadzą do arytmii, które mogą być przyczyną nagłej śmierci.
Refeeding syndrome
Zespół ponownego odżywienia, zwany także szokiem pokarmowym, to poważne zaburzenie wśród pacjentów, u których rozpoznano jadłowstręt psychiczny. Występuje na skutek nadmiernej, niezbilansowanej podaży pokarmu stałego oraz płynów, a także zbyt dużej zawartości węglowodanów w diecie, a więc w momencie, gdy chory pacjent za szybko przybiera na wadze. Pojawiają się wówczas m.in. objawy kardiologiczne. Częstym powikłaniu rehabilitacji pokarmowej, którego głównym patomechanizmem jest hipofosfatemia, czyli obniżenie stężenia fosforanów nieorganicznych w surowicy krwi. Niedobór fosforanów uniemożliwia powstawanie ATP, który jest nośnikiem energii w komórce. Wykazano wartości graniczne lub poniżej normy dla fosforu u ponad 70% pacjentów w czasie pierwszego tygodnia rehabilitacji pokarmowej. Dlatego tak ważny jest stopniowy i uważny proces wychodzenia z choroby.
Źródło:
https://www.pzp.umed.wroc.pl/pdf/2017/7/2/153.pdf
Fot. Helena Lopes, Unsplash.com